Akıl Kelimesinin Arap Edebiyatında Somuttan Soyuta Doğru Anlam Gelişimi
Anahtar Kelimeler:
Anlambilim- dilsel gelişim- Arap Edebiyatı- sözlük- akıl.Özet
Akıl Kelimesinin Arap Edebiyatında Somuttan Soyuta Doğru Anlam Gelişimi
Akıl, idrak gücü anlamında insanoğlunu diğer canlılardan ayıran ve hem antik çağda hem de modern çağda insanların düşüncesini sürekli meşgul eden en önemli konulardan biri olmuştur. Bu kavramın Arap dilindeki anlamının kökeni bilinenin aksine farklı bir bünyededir. Her ne kadar Arapça sözlükler akıl kelimesinin hem somut hem de soyut anlamlarına değinmişse de, bunların hiçbiri -tarihsel sözlükler dahil- onun anlamsal gelişiminden bahsetmemiştir. Konuyu bu yönden araştırmak, araştırmamızın önemini ortaya koymaktadır. Şöyle ki, akıl kelimesinin zihindeki çağrışımlarının tarihsel gelişimi ve bunun somuttan soyuta doğru ilerleyişi hakkında sözlükleri (özellikle eski sözlükler) kullanarak - benzeri görülmemiş - bir vizyon sunmaktadır. Filolojik çağrışımları doğrulamak ve buna ek olarak bu çağrışımları İslam öncesi ve İslam dönemine ait bağlamsal kanıtlarla desteklemek için araştırmayı üç bölüme ayırdık. Bunlardan birincisi: ayeti anlamamıza yardımcı olacak ipuçlarını, yani bazı kelimelerin ilk anlamlarını sunarak sonraki anlamlarını geciktirerek anlamsal gelişimini ortaya çıkarmak olacaktır. İkincisi ise, akıl kelimesinin fiziksel, duyusal çağrışımları ve türevleri, önceki anlamlarının ilk orijinal anlamlarıyla kavramsallaştırılması ve ikinci duyuya nasıl dönüştüğünü göstermek olacaktır. Sonuncu olarak ise, akıl kavramının soyut zihinsel çağrışımları, türevleri ve ikinci soyut anlamlara nasıl dönüştüğünü hayal etmek ve bu çağrışımları kulanımını bağlamsal kanıtlarla aktarmak olacaktır.
Araştırmanın sonucunda “akıl” kelimesinin ilk orijinal anlamının “ip” ve “bağ” anlamı olduğu, anlamının gelişerek dizlerde hareketi engelleyen bir hastalık anlamına, daha sonra genel olarak “engelleme” anlamına geldiği sonucunu ortaya koymaya çalıştık. Mezkur kavramın tarihî süreçlerden geçerek en sonda da zihnî açıdan “düşünme”, “algılama” ve “ayırt etme” gibi anlamlara geldiğini tespit ettik. “Akıl” kelimesinden türeyen fiilin asıl manasına önce “bir şeyin aklı; onu bağlama” anlamı taşırken daha sonra mânaya “yakalamak” anlamı eklenmiş, en sonda da “bir şeyi ayırt edip haberdar olmak” manası eklenmiştir. Böylece çalışmamızda, aklın zaman içerisinde Arap Edebiyatı’nda değişik anlamlarda kullanıdığını örnekleriyle açıklamaya çalıştık.
